دفع احسن

صفیه بلالی

 ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ

این جمله استینافى و سخنى نو است که توهمى را که ممکن است کسى بکند دفع مى‏نماید. گویا وقتى شنونده جمله" لا تَسْتَوِی ..." را مى‏شنود، مى‏پرسد: چه باید کرد؟ در جواب مى‏فرماید" بدى را به بهترین راهش دفع کن". و معناى آن این است که: بدى را با خصلتى که مقابل آن است دفع نما، مثلا باطل آنان را با حقى که نزد تو است دفع کن، نه به باطلى دیگر، و جهل آنان را با حلم و بدیهایشان را با عفو، و همچنین هر بدى دیگرشان را با خوبى مناسب آن دفع کند.

در واقع آنچه در این آیه دستور داده شده است مقابله با بدی به کمک صفتی که کمبود فرد مقابل را بپوشاند است و در نتیجه برای رسیدن به این میزان از آگاهی از نقص ها و صفات ناشی از آن ها نیاز به تفصیل داشتن است. به عنوان مثال خداوند در قرآن برای مقابله با جاهل دستور می دهد به سلام کردن و سلام با صفت "حی" و حیات بخشی ارتباط دارد و صفت حی از جمع دو صفت علم و قدرت حاصل می شود؛ در حقیقت در صورتی که افزایش علم و قدرت در فردی صورت پذیرد باعث سلامت و در امان ماندن وی می شود.

در ادامه خداوند فردی را دارای دفع احسن می داند که : " وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ"، یعنى کسى این سفارش را نمى‏پذیرد، مگر تنها آنهایى که داراى صفت صبرند، و آنهایى که بهره‏اى عظیم از کمال انسانیت و خصال نیک دارد.

صبر باعث می شود که فرد استقامتش افزایش یابد و در نتیجه حسن ها در وجود فرد تفصیل پیدا می کنند؛ صبر مقدمه ایست برای ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ شدن. فردی که کمال انسانی و خصائل نیک دارد از یک سو رفتارش باعث تغییر در فرد مقابل می شود و از سویی از دادن این صفات به دیگران دریغ نمی کند.

نتیجه این می شود که برای رسیدن به دفع احسن انسان باید صبر داشته باشد و در نتیجه ی صبر صفات و خصائل نیک در او رسوخ کرده نهادینه می شود و این فرد که حسن ها در او تفصیل یافته اند(افزایش علم) با رفتار خود(عمل صالح) دیگران را به سوی خدا دعوت می کند(دعا الی الله) و فرد را از جهل به سوی علم می برد واین نشان دهند ه ی نهایت تسلیم بودن این فرد در مقابل خداوند است پس اگر کسى اعتقاد به اسلام و عمل صالح داشت، آن گاه به سوى خدا دعوت کرد، سخنش احسن القول خواهد بود، براى اینکه احسن القول عبارت است از سخنى که به حقیقت نزدیکتر، و نیز سودمندتر باشد، و هیچ کلمه‏اى به حق نزدیک‏تر و نیز سودمندتر از کلمه توحید نیست، براى اینکه این کلمه آدمى را به سوى حاق سعادتش رهنمون مى‏شود.

انسانی که احسن قول دارد بلاشک دفع احسن نیز از صفات اوست و در نهایت یک چنین فردی می تواند عداوت ها را به دوستی های همراه با حمایت و در نهایت شوق تبدیل کند و بشود رحمة للعالمین و همین فرد بزرگ است که با تفصیل در روابط شرایط را برای تنزیل قرآن در جامعه فراهم می کند.